Przyczynek historyczny do dziejów wsi Rusiec w powiecie Pajęczno, województwo łódzkie
Wieś Rusiec leży nad rzeką Nieciecz, lewym dopływem Widawki, przy drodze z Wielunia przez Bełchatów do Piotrkowa, obok linii kolejowej Herby Nowe - Siemkowice - Karsznice.
W roku 1375 wieś Rusiec posiadała nazwę "Rusinowicze", w której notariusz sieradzki Mikołaj w nagrodę za usługi od króla Ludwika Węgierskiego otrzymał jeden łan ziemi, co w przeliczeniu na dzisiejszą miarę daje ponad 16 hektarów terenu.
Według Liber Neneficiorum arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego z 1511 roku, to wieś Rusiec nazywała się „Ruszcza”, w której było 6 łanów kmiecich i 5 zagród dających dziesięciny dla plebana w Bestarzewie. Natomiast w Rusieckiej Woli kmiecie płacili dziesięcinę od 14 łanów i 2 zagród. W tym czasie w Ruścu był już kościółek drewniany jako filia parafii Restarzew z cudownym obrazem HER w wielkim ołtarzu, obsługiwany przez jednego z wikarych restarzewskich. Wojewoda sieradzki Aleksander Koniecpolski, który dobra Rusiec zakupił w 1602 roku i na stałe w nich zamieszkał, w testamencie pisanym w Ruścu 5 listopada 1609 roku zaleca swoim synom, aby dobra w Koniecpolu nad Pilicą oraz w „Ruszcu” nie dawali w dzierżawę (arendę), ale przy pomocy dobrych administratorów sami gospodarzyli. Dalej radzi „koło barci w Ruszcu, w Czernicach, uczynić wielki dozór, może to dać wielki pożytek. Niechaj chłopi pokażą stare barcie dworckie. Pobrali je sobie chłopi i więcej ich mają niźli pan”. Następnie dodaje, że „Miasteczko tu w Ruszcu po kęsie niech się funduje tam od pola i od plebanii”.
Wspomniany wyżej Aleksander Koniecpolski umarł w Ruścu 10 kwietnie 1610 roku. Zwłoki jego zgodnie z testamentem pochowane zostały w nowym murowanym grobowcu pod wielkim ołtarzem w kościele św. Trójcy w mieście Koniecpolu nad Pilicą, gdzie do dnia dzisiejszego spoczywają.
Po śmierci Aleksandra Koniecpolskiego przy podziale majątku rodowego, uczynionego w grodzie warszawskim 1618 roku, dobra Rusiec otrzymał jego trzeci syn Remigiusz Koniecpolski, późniejszy opat klasztoru Cystersów w Jędrzejowie i biskup chełmski, który dobra te później wydzierżawił swojemu najmłodszemu bratu Janowi Koniecpolskiemu. Biskup Remigiusz zmarł na folwarku opactwa Cystersów w Soborzycach koło Koniecpol w czasie morowego powietrza 26 października 1640 roku i pochowany został obok ojca w kościele św. Trójcy w Koniecpolu.
Dobra jego Rusiec nad Niecieczą i Gorzędów koło Radomska zgodnie z testamentem odziedziczył jego brat Jan Koniecpolski, który z wdzięczności dla Boga za otrzymany dar w postaci spadku, w miejsce starego kościółka filialnego w Ruścu, wybudował nowy kościół drewniany z plebanią. W poniedziałek 18 grudnia 1643 roku arcybiskup gnieźnieński Maciej Łubieński kościół ten poświęcił jako mową parafię Rusiec, która otrzymała dwa odpusty: 2 lipca w dzień Nawiedzenia NPM i 19 listopada w dzień św. Elżbiety, której imię nosiła żona Jana Koniecpolskiego, Elżbieta Sarnowska zmarła w Ruścu 1642 roku.
Jan Koniecpolski po śmierci swego szwagra Adama Walewskiego, w 1643 roku został kasztelanem sieradzkim, a trzy lata później w 1646 roku wojewodą sieradzkim. Umarł w 1661 roku, a dobra jego odziedziczył jedyny syn Stanisław Karol Koniecpolski, od 1660 roku wojewoda parnawski, który m. in. dobra Rusiec i Stróżę dał w posagu dla swojej córki Elżbiety poślubionej przez kasztelana bracławskiego Franciszka Korycińskiego herbu "Topór".
Franciszek Koryciński najpierw był stolnikiem krakowskim, a następnie dopiero kasztelanem bracławskim. Żenił się dwa razy. Pierwszą żoną była Michałowska, a drugą Elżbieta Koniecpolska, z którą miał trzech synów; Joachim obrał stan duchowny, Jan umarł w 1687 roku, a Franciszek w 1696 roku. W ślad za synami wkrótce umarł ich ojciec jako ostatni członek rodu Korycińskich. Prawdopodobnie kasztelan Franciszek Koryciński po śmierci synów chcąc zachować dla potomności pamięć o swym herbie "Topór" wieś Rusiec nazwał „Toporowem”, ale nazwa ta nie została przyjęta przez ludność miejscową i późniejszych dziedziców Ruśca - Walewskich. Z tego też powodu wydawca Liber Beneficiorum Łaskiego, ks. Łukowski w 1880 roku w przypisie do parafii Restarzew podał, że wieś Rusiec była kiedyś miasteczkiem pod nazwą "Toporów". A może pomylił ją z Toporowem nad Wartą koło Mierzyc w pow. Wieluń? Ten właśnie Toporów nad Wartą był dawniej miasteczkiem i należał do kapituły gnieźnieńskiej.
Wieś Rusiec nad Niecieczą przez wojewodę Aleksandra Koniecpolskiego w testamencie z 1609 roku nazwana jest "miasteczkiem", ale czy posiadała prawa wiejskie nadane jej przywilejem królewskim - trudno jest dziś ustalić z braku materiałów źródłowych.
Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, to w Ruścu w 1827 roku było 60 domów i 486 mieszkańców, a około 1880 roku już 99 domów i 634 mieszkańców, którzy ogółem posiadali 749 mórg ziemi. Natomiast folwark miał 8 domów, 96 mieszkańców i 2, 531 mórg ziemi, w tym 558 mórg ziemi ornej. Parafia posiadała kościół, plebanię, organistówkę i 3 mieszkańców oraz 6 mórg ziemi. Natomiast we wsi Rusiecka Dąbrowa było 26 domów, 353 mieszkańców i 256 mórg ziemi, a folwark posiadał 8 domów, 112 mieszkańców i 1, 464 morgi ziemi.
Np. miasto Koniecpol nad Pilicą w 1827 roku posiadało 202 domy i 1, 399 mieszkańców, a około 1867 roku już 2, 354 mieszkańców, do których należało 1940 mórg ziemi. Gmina Koniecpol liczyła 13, 830 mórg obszaru, gdzie mieszkało 6, 744 mieszkańców. Na terenie miasta i gminy były 3 szkoły, 2 gorzelnie, fabryka wyrobów miedzianych, fabryka gwoździ, tartak,
dwa młyny wodne, stacja pocztowa i szpital miejski na 14 łóżek.
Materiały źródłowe: Stanisław Przyłęcki, Pamiętniki o Koniecpolskich,Lwów 1842r. ; Kacper Niesiecki, Herbarz Polski, Lipsk 1840, tom V. s. 2Ol-234; Adam Boniecki, Herbarz Polski, Warszawa 1903-1908, tom XI, s. 74-84; Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1882r. , tom X, s. 24-25; Polski Słownik Biograficzny, Warszawa 1968r. , tom XIII/4, zeszyt 59, str. 519-520; Liber Benefieiorum Jana Łaskiego z 1511 roku, wyd. ks. Łukowskiego, Gniezno 1880 roku, przy. wydawcy s. 464.
Opracowano w Koniecpolu 16 marca 1975 roku.
